Tomasz Szerszeń Laureatem Nagrody im. Beaty Pawlak 2025

Tomasz Szerszeń został ogłoszony Laureatem Nagrody im. Beaty Pawlak 2025. Wyróżnienie to przyznano mu za książkę „Być gościem w katastrofie” – dzieło, które w unikatowy sposób opowiada o wojnie w Ukrainie poprzez pryzmat sztuki i doświadczeń ukraińskich artystów.

Werdykt ogłoszono 9 października 2025 roku, a uroczystości wręczenia Nagrody towarzyszyła debata z udziałem nominowanych autorów, którą poprowadziła Agnieszka Lichnerowicz z Radia TOK FM.

Jak podkreślił Piotr Kosiewski w laudacji, „Być gościem w katastrofie” nie jest tradycyjną książką o sztuce. Jest to przede wszystkim wielowątkowa opowieść o ukraińskim doświadczeniu wojny, w której Tomasz Szerszeń unika łatwego, historycznego wpisania konfliktu w ciąg dotychczasowych wojen.

Kluczowym elementem książki jest ograniczenie własnego głosu na rzecz ukraińskich artystek i artystów, którzy bezpośrednio doświadczają przemocy ze strony Rosji. To właśnie im Autor oddaje główny głos, tworząc tym samym wyjątkową i wnikliwą pozycję.

Nagroda im. Beaty Pawlak promuje dzieła traktujące o innych kulturach, religiach i cywilizacjach, często dotykające najgorętszych problemów współczesnego świata. W tym roku o wyróżnienie ubiegali się:

• Marta Abramowicz za „Irlandia wstaje z kolan” (Krytyka Polityczna, 2023) – Ponury, ale wnikliwy portret laicyzacji i transformacji mentalności w Irlandii, będącej wynikiem zmian w obrębie Kościoła katolickiego.
• Urszula Glensk za „Pinezka. Historie z granicy polsko-białoruskiej” (Wydawnictwo Czarne, 2024) – Przejmujący reportaż dokumentujący kryzys humanitarny na granicy polsko-białoruskiej (2021-2022) na podstawie rozmów z uchodźcami, wolontariuszami i mieszkańcami Podlasia.
• Mateusz Mazzini za „Włochy prawdziwe. Podróż śladami mafii, migracji i kryzysów” (Wydawnictwo Szczeliny, 2025) – Reportaż burzący idylliczny obraz Włoch, pokazujący kraj sprzeczności, rosnących podziałów między bogatą północą a biednym południem oraz kryzysu migracyjnego.
• Paweł Paradowski za „Cierpliwy pies” (Wydawnictwo timof i cisi wspólnicy, 2023) – Debiutancki komiks reporterski, który czerpiąc z osobistych doświadczeń Autora, przedstawia wielowymiarowy obraz Afryki Zachodniej i opowieść o marzeniach jej mieszkańców.

Wszyscy nominowani pisarze swoimi pracami wnieśli znaczący wkład w zrozumienie skomplikowanych i często trudnych realiów globalnych, kontynuując misję promowania wrażliwości i wiedzy o innych kulturach, którą Nagroda im. Beaty Pawlak realizuje od lat.

źródło: batory.org.pl

Więcej o książkach:

„Irlandia wstaje z kolan” – Marta Abramowicz

Wydawnictwo:  Krytyka Polityczna

Opis: – Kiedy u nas będzie tak jak w Irlandii? – pytało mnie wiele osób.

Napisałam tę książkę, bo chciałam dowiedzieć się, jak oni to zrobili. Zrozumieć, co się stało, że ten katolicki kraj rozliczył Kościół ze wszystkich nadużyć, zdetronizował księży, a potem wolą swoich obywateli w powszechnym głosowaniu odrzucił katolicką moralność. Co sprawiło, że Irlandczycy przestali wierzyć w nauki przedmałżeńskie i odrzucili wiedzę o seksie wyniesioną z niedzielnych kazań? Czym się od nich różnimy, skoro u nas wciąż to niemożliwe?

Marta Abramowicz zaprasza nas w podróż do Irlandii, żebyśmy mogli się sobie lepiej przyjrzeć.

I wrócić z niej z przekonaniem, że Polacy także mogą wstać z kolan.

Marta Abramowicz jest autorką reportaży „Zakonnice odchodzą po cichu” i „Dzieci księży. Nasza wspólna tajemnica”. Obydwa były bestsellerami i wzbudziły ogromne emocje. Jej książki doceniane są za bezkompromisowe ujawnianie prawdy i za empatię, z jaką pisze o swoich bohaterkach i bohaterach.

„Pinezka. Historie z granicy polsko-białoruskiej” – Urszula Glensk

Wydawnictwo:  Czarne

Opis:  Urszula Glensk wyjechała na granicę polsko-białoruską jesienią 2021 roku i do jesieni 2022 obserwowała początek kryzysu – to, jak stopniowo narastało napięcie wokół migrantów, jak na obcych reagowali miejscowi, a jak państwo. Z rozmów z mieszkańcami Podlasia, relacji wolontariuszy i uchodźców stworzyła wielowymiarową opowieść: o braku pomysłu na rozwiązanie problemu, o utracie zaufania do władzy, o motywacjach do niesienia pomocy, o agresji i przemocy funkcjonariuszy Straży Granicznej. Pinezka to kronikarski zapis wydarzeń i refleksji, choć groza panująca w tym czasie na granicy wielokrotnie wykraczała poza słowa.

„Włochy prawdziwe. Podróż śladami mafii, migracji i kryzysów” – Mateusz Mazzini

Wydawnictwo:  Szczeliny

Opis: „Przeklęty jest to kraj, który mieści w sobie tyle piękna, że stał się jego synonimem” – pisze Mateusz Mazzini w fascynującym reportażu o państwie, o którym myślimy, że jest częścią naszego wspólnego, europejskiego dziedzictwa. Pod podszewką bogactwa kulturowego, rozpoznawalnych na całym świecie krajobrazów i idealnych do fotografowania widoków kryją się opisane przez autora wielkie kryzysy, społeczne sprzeczności, a także nadchodząca apokalipsa gospodarcza i klimatyczna.

Powszechna korupcja, pojawienie się afrykańskich mafii, nielegalna imigracja i rosnące różnice w poziomie życia na południu i na północy Włoch to tylko niektóre z poruszanych w tej książce tematów. Jest to także opowieść o społeczeństwie, które znieczuliło się na przestępczość. Jak mówi jeden z rozmówców Mazziniego, prostytucja i handel narkotykami były we Włoszech długo postrzegane jako czyny nieszkodliwe społecznie i przez to bagatelizowane.

To także książka na wskroś osobista, przepełniona historiami o przodku autora, Giuseppe Mazzinim, włoskim bohaterze narodowym, który był – obok Garibaldiego – jedną z najważniejszych postaci w procesie zjednoczenia Włoch w XIX wieku. Przygotujcie się na opowieść daleką od kolorowych i banalnych wspomnień z wakacji – zamiast tego dostaniecie autentyczny, wielowymiarowy obraz Włoch, do tej pory nieobecny w świecie polskich mediów. Po lekturze tej książki zrozumiecie, jakie są prawdziwe Włochy – kraj fascynujący, ale też cierpiący i pełen sprzeczności.

„Cierpliwy pies” – Paweł Paradowski

Wydawnictwo:  timof i cisi wspólnicy

Opis:  Reporterski debiut, w którym autor wykorzystuje własne doświadczenia z licznych podróży zawodowych do Afryki i konstruuje opowieść o życiu jej współczesnych mieszkańców. Ich marzeniach i trudnej rzeczywistości. O powodach porzuceniu rodzimych pieleszy i podążaniu do bogatej Europy. O smutkach i radościach, które tworzą opowieść o trudach życia we współczesnej Afryce Zachodniej.

„Być gościem w katastrofie” – Tomasz Szerszeń

Wydawnictwo:  Czarne

Opis:  Wojna wchodzi przez oczy. To spostrzeżenie Goi znalazło wyraz w jego słynnych Okropnościach wojny. Dziś możemy dopowiedzieć: obrazy niosą cierpienie, ale też na to cierpienie znieczulają.

Od 24 lutego 2022 roku, gdy rozpoczęła się inwazja Rosji na Ukrainę, zostaliśmy zalani niespotykanym do tej pory ogromem obrazów przedstawiających widoki cudzego cierpienia. Co jednak w rzeczywistości widzimy? Co nam umyka? Czy nasze patrzenie ocala, czy jest raczej formą pornografii – perwersyjnego zaglądania w miejsce, w które nie powinniśmy spoglądać? Kim jesteśmy: świadkami zbrodni? Widzami medialnego spektaklu? Przypadkowymi gapiami?

Być gościem w katastrofie to antropologiczny esej o patrzeniu na obrazy wojny w Ukrainie. To próba opowiedzenia o tej wojnie poprzez jej wizualność, poprzez sztukę. Co to bowiem znaczy dziś: patrzeć, zaczynać, uchodzić, cierpieć, przeżywać, nienawidzić, dokumentować, przekraczać, dekolonizować, pisać? To również opowieść o charkowskim Domu „Słowo”, w której – niczym w soczewce – odbijają się losy ukraińskiej kultury ostatnich stu lat. I na sam koniec: to książka o próbie odnalezienia się w tej wojennej historii, o mediowaniu między obiektywnym, badawczym dystansem a afektywnym zaangażowaniem.