15. edycja Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego: Rekordowy nabór i mocne nominacje

Zbliża się finał 15. edycji Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego! Jury wyłoniło już pięć książek, które powalczą o miano najlepszego reportażu ubiegłego roku. Wśród finalistów znalazły się zarówno reportaże z różnych zakątków świata, jak i te osadzone w realiach Polski.

Jury pod przewodnictwem Katarzyny Surmiak-Domańskiej wybrało finałową piątkę, z której wyłoniony zostanie najlepszy reportaż ubiegłego roku. Warto podkreślić, że do tegorocznej edycji zgłoszono rekordową liczbę 145 książek, 105 z nich powstało po polsku, 40 to tłumaczenia. Książki nadesłało 38 wydawnictw.

Oto finałowa piątka:

• „Irlandia wstaje z kolan”  – Marty Abramowicz (więcej o książce)
• „Kroniki ze Stambułu, tom 1” – Ersina Karabuluta (tłum. Ada Wapniarska) (więcej o książce)
• „Atlas dziur i szczelin” – Michała Książka (więcej o książce)
• „To nie jest Miami” – Fernandy Melchor (tłum. Tomasz Pindel) (więcej o książce)
• „Ojczyzna moralnie czysta. Początki HIV w Polsce” – Bartosza Żurawieckiego (więcej o książce)

Zwycięzca zostanie ogłoszony 25 maja podczas gali w ramach Międzynarodowych Targów Książki w Warszawie. Nagroda dla autor(ki) najlepszej książki reporterskiej wynosi 100 000 zł, a dla tłumacza/tłumaczki – 20 000 zł. Autorka/autor książki nominowanej (jeśli nie zdobędzie głównej nagrody) otrzyma 10 000 zł, a tłumaczka lub tłumacz ‒ 5 000 zł.

Finałowa piątka została wyłowiona z dziesiątki wybranej w marcu. Poznajcie dziesiątkę najlepszych reportaży 2023:

• „Irlandia wstaje z kolan” – Marta Abramowicz, Wydawnictwo Krytyki Politycznej (więcej o książce)
• „Ñameryka” – Martín Caparrós, przeł. Wojciech Charchalis, Wydawnictwo Literackie (więcej o książce)
• „Kroniki ze Stambułu, tom 1” – Ersin Karabulut, przeł. Ada Wapniarska, Wydawnictwo  timof comics (więcej o książce)
• „Ciałko. Hiszpania kradnie swoje dzieci” – Katarzyna Kobylarczyk, Wydawnictwo Czarne (więcej o książce)
• „Atlas dziur i szczelin” – Michał Książek, Wydawnictwo Znak Literanova (więcej o książce)
• „Chłopki. Opowieść o naszych babkach” – Joanna Kuciel-Frydryszak, Wydawnictwo Marginesy (więcej o książce)
• „To nie jest Miami” – Fernanda Melchor, przeł. Tomasz Pindel, Wydawnictwo ArtRage (więcej o książce)
• „Miłość to cała moja wina. O kobietach z byłego Związku Radzieckiego” – Małgorzata Nocuń, Wydawnictwo Czarne (więcej o książce)
• „Opór. Ukraińcy wobec rosyjskiej inwazji” – Paweł Pieniążek, Wydawnictwo W.A.B. (więcej o książce)
• „Ojczyzna moralnie czysta. Początki HIV w Polsce” – Bartosz Żurawiecki, Wydawnictwo Czarne (więcej o książce)

źródło: kultura.um.warszawa.pl

Więcej o książkach:

 

„Irlandia wstaje z kolan” – Marta Abramowicz

Wydawnictwo: Krytyki Politycznej

Opis: Marta Abramowicz, autorka bestsellerowych Zakonnic, które odchodzą po cichu oraz Dzieci księży w swoim nowym reportażu przygląda się krajowi, który jeszcze do niedawna uważał się za przedmurze chrześcijaństwa a jego mieszkańcy za najlepszych katolików na świecie. Historia laicyzacji Irlandii to historia zmiany mentalności, która zaszła w obrębie jednego pokolenia. Z jednej strony jest to opowieść o wypaczeniach takich jak szkoły industrialne, pralnie magdalenek czy pedofilia księży, z drugiej o uwikłaniu Irlandczyków w system bliski totalitarnej kontroli, z trzeciej o rozliczeniach, które nie zadowalają nikogo, bo wzajemne prawdy zdają się wykluczać. Przypadek Irlandii jest więc lustrem dla Polski przywracającym nadzieję na to, że zmiana jest możliwa.

 

 

„Ñameryka” – Martín Caparrós

Wydawnictwo: Literackie

Opis: Po znakomitym i wielokrotnie nagradzanym Głodzie Martín Caparrós zmienia taktykę: już nie zajmuje się globalnym zjawiskiem, wybiera region, który doskonale zna – część świata, w której czterysta milionów ludzi w dwudziestu różnych krajach mówi jednym językiem, dzieli wspólną historię i kulturę, miewa podobne nadzieje i troski.

Argentyński dziennikarz i podróżnik postanowił przedstawić ogólny obraz społeczeństw Ameryki Łacińskiej – od wielkich metropolii po wioski, od reggaetonu i piłki nożnej po nierówności społeczne i emigrację. Na kartach Ñameryki zabiera nas w podróż do Meksyku, Caracas, Bogoty, Hawany, Buenos Aires, La Paz czy El Alto. Odwiedzimy kopalnie, wysypiska śmieci, plantacje bananów, skupiska slumsów i targowiska, miejsca, gdzie działały narkotykowe kartele, a także te, w których notorycznie brakowało wody. Nauczymy się wrażliwości i uodpornimy na konsumpcyjne pozory. A przede wszystkim wyjdziemy poza powierzchowne stereotypy, kulturowe kalki i folklor. Poznamy Amerykę Łacińską w XXI wieku – taką, jaka jest naprawdę.

 

 

„Kroniki ze Stambułu, tom 1” – Ersin Karabulut

Wydawnictwo: timof comics

Opis: Oto historia Ersina Karabuluta, tureckiego autora komiksów. Jego, często smutnej, pogoni za sukcesem, drodze wiodącej od biednych przedmieść Stambułu przez prasę satyryczną na szczyt wydawniczy. Historia o tym, jak żył, czasem na pierwszej linii frontu, podczas wstrząsów i zawirowań politycznych w swoim kraju – powoli przechodzącym od demokracji do reżimu autorytarnego.

Bezlitośnie, ale zawsze z humorem, opowiadając o swojej karierze artysty i zwykłego obywatela, Ersin Karabulut maluje portret kraju rozdartego głębokimi antagonizmami politycznymi i społecznymi. Kraju, którego najnowsza historia składa się z przewrotów, nadziei, rozczarowań i dramatów. Kraju, w którym podstawowe prawa, uważane za definitywnie nabyte, są powoli atakowane i ograniczane. Kraju, w którym rysownik może zostać postawiony przed sądem, a nawet wtrącony do więzienia, przez premiera mającego coraz większą władzę.

 

 

„Ciałko. Hiszpania kradnie swoje dzieci” – Katarzyna Kobylarczyk

Wydawnictwo: Czarne

Opis: Kiedy w 1999 roku hiszpański Sąd Najwyższy orzekł, że każde dziecko ma prawo wiedzieć, kim są jego rodzice, do biura prawnika Enrique Vili Torresa zaczęli pukać nowi klienci. Chociaż od rodziny lub sąsiadów dowiedzieli się, że zostali adoptowani, w ich dokumentach nie było śladów adopcji, a w aktach urodzenia rodzice adopcyjni figurowali jako biologiczni. Enrique nazwał ich hijos falsos, fałszywymi dziećmi, a ich liczbę oszacował na około trzystu tysięcy.

Wkrótce do prawników i mediów zaczęli zgłaszać się także rodzice poszukujący dzieci, które dotąd uważali za zmarłe. Pojawiło się nowe, budzące grozę określenie: bebes robados, ukradzione dzieci. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych nowo narodzone dziecko można było kupić za równowartość mieszkania. W proceder sprzedaży zamieszane były instytucje państwowe i kościelne.

Katarzyna Kobylarczyk opisuje jeden z najbardziej wstrząsających rozdziałów w najnowszej historii Hiszpanii, nadal pełen pytań bez odpowiedzi.

 

 

„Atlas dziur i szczelin” – Michał Książek

Wydawnictwo: Znak Literanova

Opis: Przyroda, która przejmuje miasto, zaczyna od najmniejszych pęknięć w betonie

Rodzina sikorek zamieszkała w Warszawie pod adresem Metro Świętokrzyska 02.

Pewien szpak umościł sobie gniazdo w bombowcu z Muzeum Lotnictwa.

Wróble wprowadziły się do starego neonu teatr dramatyczny.

Przyroda wcisnęła się w najmniejsze szczeliny miasta i znalazła szpary w zabudowanych metropoliach. Zazieleniła dziury chodnikowe, o które potykamy się śpiesząc do pracy.

Ten świat, którego nie dostrzegamy na co dzień, oczarowuje jeśli tylko znajdziemy chwilę, żeby go odkryć. Michał Książek zabiera nas na spacer po dobrze znanych ulicach i zachęca, by patrzeć uważniej. Tropi sekretne życie ukryte wśród betonu i schowane za neonami wielkich miast. Z przewrotnym poczuciem humoru opowiada o nieoczywistych przestrzeniach miejskich, w których rozgościła się natura.

„Bar, gdzie pije się nalewkę, ławki, gdzie pije się wódkę oraz krzak za przystankiem, gdzie się sika. Wszystkie okazują się czymś innym… Wyśpiewanym terytorium, wyszukanym domem, starannie wybranym spośród wielu miejscem. Terytorium lęgowym. Samiec sikory modrej śpiewa w ciągu dnia nawet pięć godzin, by wyśpiewać sobie dom.”

Atlas dziur i szczelin to hymn na cześć miejskiej przyrody

 

 

„Chłopki. Opowieść o naszych babkach” – Joanna Kuciel-Frydryszak

Wydawnictwo: Marginesy

Opis: Autorka Służących do wszystkiego wraca do tematu wiejskich kobiet, ale tym razem to opowieść zza drugiej strony drzwi chłopskiej chałupy. Podczas, gdy Maryśki i Kaśki wyruszają do miast, by usługiwać w pańskich domach, na wsiach zostają ich siostry i matki: harujące od świtu do nocy gospodynie, folwarczne wyrobnice, mamki, dziewki pracujące w bogatszych gospodarstwach. Marzące o własnym łóżku, butach, szkole i o zostaniu panią. Modlące się o posag, byle „nie wyjść za dziada” i nie zostać wydane za morgi. Dzielące na czworo zapałki, by wyżywić rodzinę. Często analfabetki, bo „babom szkoły nie potrzeba”.

Nasze babki i prababki.

Joanna Kuciel-Frydryszak daje wiejskim kobietom głos, by opowiedziały o swoim życiu: codziennym znoju, lękach i marzeniach. Ta mocna, głęboko dotykająca lektura pokazuje siłę kobiet, ich bezgraniczne oddanie rodzinie, ale też pragnienie zmiany i nierówną walkę o siebie w patriarchalnym społeczeństwie.

 

—— RECENZJA ——

 

 

 

„To nie jest Miami” – Fernanda Melchor

Wydawnictwo: ArtRage

Opis: Fernanda Melchor, jedna z najważniejszych powieściopisarek meksykańskich, zabiera czytelników w podróż po rodzinnym Veracruz i okolicach. „To nie jest Miami” to cykl wstrząsających literackich reportaży, które dzięki znakomitemu warsztatowi autorki wykraczają poza zwykłą literaturę faktu.

Melchor przygląda się temu, co kieruje mordercami i społecznymi wyrzutkami, pragnieniom i okolicznościom, które pchają ich na drogę występku. Choć bohaterów jej tekstów łatwo byłoby nazwać potworami, meksykańska pisarka zmusza nas do próby zrozumienia ich, a nawet empatii. Pełne brutalności, przejmujące historie Fernandy Melchor pozwalają wniknąć w społeczeństwo na krawędzi chaosu, do którego gazetowe relacje z pierwszych stron nie dają dostępu. 

 

 

„Miłość to cała moja wina. O kobietach z byłego Związku Radzieckiego” – Małgorzata Nocuń

Wydawnictwo: Czarne

Opis: Po upadku Związku Radzieckiego mogło się wydawać, że w ogromie konfliktów, przemocy i patologii kobiety pozostaną jedynie ofiarami. W końcu w popularnych opowieściach o krajach poradzieckich najsilniejsi są zawsze mężczyźni. Małgorzata Nocuń postanowiła jednak wnikliwie przyjrzeć się tym, dla których zabrakło miejsca w szkolnych podręcznikach i na pierwszych stronach gazet: kobietom zamieszkującym Europę Wschodnią i Azję Centralną. Oddała głos bohaterkom, które przeżyły blokadę Leningradu w 1941 roku, oraz tym, które były w Ukrainie w lutym 2022. Więźniarkom łagrów, działaczkom na rzecz praw człowieka oraz kobietom zaślepionym ideologią, szczerze kochającym Związek Radziecki. Żołnierkom oraz matkom żołnierzy, którzy zginęli na froncie. Przedstawicielkom ruchu feministycznego z dużych miast oraz tym, którym mężczyźni odbierają wszelkie prawa.

Powstał poruszający i niezwykle bogaty portret kobiet, które doświadczyły niepojętej utraty. Przede wszystkim jednak: kobiet, które potrafią przetrwać wbrew wszystkiemu.

 

 

„Opór. Ukraińcy wobec rosyjskiej inwazji” – Paweł Pieniążek

Wydawnictwo: W.A.B.

Opis: Ukraiński opór zbrojny przeciwko rosyjskiej inwazji przykuł uwagę świata. Jednak za jego sukcesem stoi nie tylko siła militarna, ale oddolne, czasami bardzo skromne, działania milionów obywateli. Opór to bowiem przekazanie pieniędzy na siły zbrojne, przyniesie herbaty na posterunek, ewakuowanie ludności cywilnej czy organizowanie pomocy, a czasami pozostanie w domu.

Niemal z dnia na dzień ludzie kultury, sportowcy, informatycy, personel medyczny, pośrednicy nieruchomości, emeryci musieli zmienić swoje dotychczasowe życie i zmierzyć się z wojną, która stała się jednym z największych wyzwań Europy od końca drugiej wojny światowej.

To właśnie tym osobom Paweł Pieniążek – ceniony dziennikarz i reporter wojenny, który relacjonował wydarzenia na Ukrainie z pierwszego frontu walki – poświęcił swoją nową książkę. Tym, którzy w tragicznych okolicznościach, trudnych warunkach i rzucając wyzwanie strachowi, starają się ratować swój kraj.

 

 

„Ojczyzna moralnie czysta. Początki HIV w Polsce” – Bartosz Żurawiecki

Wydawnictwo: Czarne

Opis: Początki epidemii HIV w Polsce przypominają thriller: pełne napięcia oczekiwanie na pojawianie się „zarazy”, pierwsze przypadki w drugiej połowie lat osiemdziesiątych, a potem gwałtowny rozwój epidemii i brutalna reakcja społeczeństwa na zakażonych.

Chorobę kojarzono ze środowiskiem homoseksualnych mężczyzn i narkomanów. Dla PRL-owskich władz były to wygodne cele ataku. To sprawa „zgniłego Zachodu”, dotyczy jedynie podejrzanych mniejszości, „nasza ojczyzna jest w zasadzie moralnie czysta” – pisano.

Po przełomie ustrojowym stygmatyzacja nadal obowiązywała, choć tym razem ufundowana na katolickiej normie obyczajowej. W myśl zasady „sami sobie winni” pielęgnowano ideał wstrzemięźliwości, który miał być rozwiązaniem problemu.

To pierwszy reportaż, który opisuje epidemię w historycznym ujęciu, nie stroniąc jednocześnie od głębokiej refleksji nad tym, jak Polska zareagowała na kryzys. Na książkę składają się poruszające opowieści chorych, ich bliskich, relacje lekarzy i osób zaangażowanych w pomoc tym, od których większość się odwróciła. Ojczyzna moralnie czysta to wnikliwa analiza zjawiska masowej histerii i uniwersalna opowieść o zbiorowym wyparciu śmiertelnie poważnego problemu.