Poznaliśmy nominacje do nagrody Mądra Książka Roku 2024

Ogłoszono listę 15 tytułów nominowanych w konkursie na najlepszą książkę popularnonaukową roku 2024 – Mądra Książka Roku. Wśród nominacji znalazły się zarówno pozycje dla dorosłych, jak i dla najmłodszych czytelników.

To już dziesiąta edycja tego prestiżowego konkursu, organizowanego przez Uniwersytet Jagielloński i portal Mądre Książki, we współpracy z Copernicus Festival. Na liście nominowanych znalazły się książki polskojęzyczne oraz tłumaczenia z USA, Wielkiej Brytanii, Belgii i Australii.

Laureatów poznamy w maju, kiedy to zostaną wręczone statuetki dla najlepszych książek popularnonaukowych, które ukazały się w Polsce w 2024 roku. Już teraz wszystkie nominowane tytuły zasługują na miano „Mądrej Książki” – czyli takiej, która przystępnym językiem opowiada o złożonych zagadnieniach, rozbudza ciekawość i inspiruje do refleksji.

Mądra Książka Roku to ekspercki konkurs, który od 2016 roku wspiera czytelników w poszukiwaniu wartościowych lektur. Grono ekspertów z różnych ośrodków naukowych w Polsce wybiera spośród setek tytułów te najciekawsze i najbardziej wartościowe.

Książki dla dorosłych nominowane do Mądra Książka Roku 2025:

• „Ziemie. Historie odzyskiwania i utraty” – Karolina Ćwiek-Rogalska, Wydawnictwo RN
• „Dzikie pomysły natury. Jak przyroda inspiruje świat nauki” – Kristy Hamilton, tłum. Magdalena Rabsztyn-Anioł, Wydawnictwo Bo.wiem
• „Niezwykłe zmysły. Jak zwierzęta odbierają świat” – Ed Yong, tłum. Magdalena Rabsztyn-Anioł, Wydawnictwo Bo.wiem
• „Nie tylko Homo sapiens. Nowa historia pochodzenia człowieka” – Tom Higham, tłum. Adam Tuz, Wydawnictwo Prószyński i ska
• „Przypadkiem. Jak największe (niezamierzone) odkrycia zmieniły świat” – Tim James, tłum. Agnieszka Dzikiewicz-Krawczyk, Wydawnictwo Insignis
• „Życie w chłopskiej chacie” – Kamil Janicki, Wydawnictwo Poznańskie
• „Dama z grasiczką. Zwykłe i niezwykłe historie medyczne oczami patolożki” – Paulina Łopatniuk, Wydawnictwo Poznańskie
• „Burgundczycy. Książęta równi królom” – Bart van Loo, tłum. Małgorzata Diederen-Woźniak, Wydawnictwo Znak Horyzont
• „Pieśń komórek. Nowa epoka medycyny” – Siddhartha Mukherjee, tłum. Jan Dzierzgowski, Wydawnictwo Czarne
• „Kwintesencja wszystkiego. Dwanaście eksperymentów, które zmieniły nasz świat” – Suzie Sheehy, tłum. Tomasz Lanczewski, Wydawnictwo Zysk i S-ka

Książki dla dzieci i młodzieży nominowane do Mądra Książka Roku 2025:

• „Glutologia. Jak się nie dać mikropaskudom, wstrętnym robalom i podstępnym chorobom” – Adam Mirek, Katarzyna Cerazy (ilustracje), Znak Emotikon
• „Skąd się wzięła Polska?” – Boguś Janiszewski, Agnieszka Jankowiak-Maik, Max Skorwider (ilustracje), Wydawnictwo Agora dla dzieci
• „Co się zdarza u lekarza” – Róża Hajkuś, Paweł Gierliński (ilustracje), Wydawnictwo Sensus
• „Nie ma głupich pytań!” – Łukasz Lamża, Paweł Mildner (ilustracje), Wydawnictwo Wilga
• „Dziki poradnik gadania. Megaporcja wiedzy o zwierzętach” – Agnieszka Graclik, Joanna Czarnecka (ilustracje), Wydawnictwo Wilga

źródło:  Madreksiazki.uj.edu.pl

 

Więcej o książkach:

 

„Ziemie. Historie odzyskiwania i utraty” – Karolina Ćwiek-Rogalska

Wydawnictwo: RN

Opis: W 1945 roku nowy rysunek granic wprawił w ruch miliony. Ogromny obszar kończący się na zachodzie wstęgami Odry i Nysy Łużyckiej stawał się Polską. Gdzie indziej Polskę wymazano, choć nie można było o tym głośno mówić. Na „Ziemiach Odzyskanych” zegarki przestawiono na czas średniowieczny, w centrum ustawiając mit piastowski. Przyjeżdżającym obiecywano dobrobyt i spokój.

Osadnicy i osadniczki na miejscu zastali chaos, budynki z czerwonej cegły i muru pruskiego, napisy w niemieckim gotyku. Jak poczuć się u siebie, gdy dookoła wszystko inne, obce, „poniemieckie”?

Z relacji, dokumentów i pamiętników wyłania się obraz ludzi, którzy próbowali odnaleźć się w nowym miejscu, zbudować Polskę i siebie. Autorka oddaje głos dobrowolnym osadnikom, i tym siłą wysiedlonym ze wschodu, żołnierzom szturmującym Wał Pomorski, urzędnikom, a także Niemcom, dla których te tereny stanowiły Heimat, dom.

To unikalna, doprowadzona aż do współczesności opowieść o wielkiej historii, polityce, propagandzie, układach międzynarodowych, budowie pamięci, mitów i ich dekonstrukcji. A także o codziennych ludzkich wyborach, które trzeba było podejmować w nowej rzeczywistości. O decyzjach trudnych, które wielu przemilczało.

To też osobista opowieść Autorki, wnuczki osadników, urodzonej w przez wieki pogranicznym Wałczu/Deutsch Krone na Pomorzu Środkowym. „Staram się odtworzyć historie możliwie wielu rodzin. Historie innych, które może opowiedzą mi coś o mojej własnej. I opowiedzą coś także czytelniczkom i czytelnikom, których nurtują podobne do moich pytania”.

To książka o korzeniach – zapuszczanych i odciętych, o tożsamości i duchach przeszłości, które nigdy do końca nie znikają.

Chciałam, aby ta książka była nie tylko historią o „Ziemiach Odzyskanych” i o tym, jaki ślad w pamięci i zapominaniu po sobie zostawiły – choć to centralny jej temat – ale by stała się także przewodnikiem po patrzeniu i dostrzeganiu. Gdzie mieszkamy i co widzimy? Dlaczego właśnie w ten sposób widzimy – i kto nas nauczył, by tak patrzeć? Czy są sposoby, dzięki którym możemy to widzenie wyczulić i wyostrzyć?

 

 

„Dzikie pomysły natury. Jak przyroda inspiruje świat nauki” – Kristy Hamilton

Wydawnictwo: Bo.wiem

Opis:  Natura matką wynalazków.

Jeżeli chcesz zbudować teleskop rentgenowski, popatrz homarowi głęboko w oczy. A może zastanawiasz się, jak bezpiecznie przewozić szczepionki? Weź pod lupę niesporczaka. Gdy brakuje ci wody, przyjrzyj się, jak sekwoja pozyskuje ją z mgły. Oto biomimikra w działaniu: czerpanie pomysłów z natury w celu sprostania wyzwaniom stojącym przed ludźmi.

Kristy Hamilton wspina się na zamarznięte wodospady, przemierza lasy i pustynie w poszukiwaniu zwierząt oraz roślin będących inspiracją dla naukowych innowacji. Odwiedza laboratoria i rozmawia z naukowcami, w pasjonujący sposób przedstawiając kulisy ich pracy. Badania nad sposobem, w jaki omułki przyczepiają się do skał, doprowadziły do wynalezienia nietoksycznych klejów. Odkrycie mechanizmu działania substancji obecnej w ślinie jadowitej jaszczurki przyczyniło się do powstania leku na cukrzycę typu 2. Uciskowe legginsy zostały zaprojektowane na wzór twardej, nieelastycznej skóry nóg żyrafy. Od medycyny przez inżynierię po technologie przyszłości natura podsuwa specjalistom z różnych dziedzin wiedzy nieoczywiste rozwiązania.

Dzikie pomysły natury uświadamiają nam, że jeśli nadal chcemy uczyć się od otaczających nas stworzeń, musimy o nie dbać, zachowując różnorodność biologiczną.

Czy wiesz, że:
– NASA chce wykorzystać badania nad stresem niesporczaków do opracowania metod wsparcia psychologicznego astronautów?
– brodawki na płetwach wieloryba były inspiracją dla firmy rowerowej, która dodała do kół pokryte guzkami obręcze poprawiające stabilność przy silnym wietrze?
– trwają badania nad technologią chłodzenia bez użycia prądu wykorzystującą sposób, w jaki kudłaty wielbłąd chłodzi się w pustynnym słońcu?

 

 

„Niezwykłe zmysły. Jak zwierzęta odbierają świat” – Ed Yong

Wydawnictwo: Bo.wiem

Opis: Przewodnik po nieznanych światach zwierzęcych zmysłów.

Widoki i faktury, dźwięki i wibracje, zapachy i smaki, pola elektryczne i magnetyczne… Każda istota na Ziemi, także człowiek, odbiera jedynie niewielki wycinek rzeczywistości i pozostaje zamknięta w swojej własnej bańce sensorycznej.

Ed Yong, dziennikarz naukowy i laureat Nagrody Pulitzera, zachęca do przekroczenia granic naszych zmysłów. Analizując niezwykłe zdolności zwierząt, odsłania to, co niedostępne ludzkiemu doświadczeniu. Dowiadujemy się, z jakiego powodu ciemniki czarne, niewielkie chrząszcze, lecą w stronę pożaru, a pysk krokodyla jest równie czuły jak opuszki palców ludzi. Odkrywamy, co pszczoły widzą w kwiatach, jak intensywne pasma zapachów wyczuwają psy na ulicy oraz dlaczego niektórzy ludzie są tetrachromatami i dostrzegają więcej odcieni kolorystycznych niż inni.

Niezwykłe zmysły to zachwycająca sensualna podróż pełna historii o zaskakujących odkryciach naukowców i wielu jeszcze nierozwiązanych tajemnicach. Wszystko po to, byśmy zrozumieli percepcję inną niż ludzka.

Czy wiesz, że:
* niektóre owady odczuwają smak za pomocą skrzydeł?
* do badania otoczenia przegrzebki posługują się dziesiątkami oczu rozmieszczonymi wzdłuż wewnętrznych krawędzi muszli?
* rozmieszczone na piórach ultrafioletowe wzory, których człowiek nie jest w stanie zobaczyć, ma ponad dziewięćdziesiąt procent ptaków śpiewających?
* płetwale zwyczajne wydają niezwykle niskie dźwięki, które można usłyszeć po drugiej stronie oceanu?

 

 

„Nie tylko Homo sapiens. Nowa historia pochodzenia człowieka” – Tom Higham

Wydawnictwo: Prószyński i ska

Opis: Pięćdziesiąt tysięcy lat temu Homo sapiens nie był jedynym gatunkiem człowieka zamieszkującym Ziemię. W Europie, na Bliskim Wschodzie i w Azji Centralnej żyli neandertalczycy, indonezyjską wyspę Flores zasiedlali hobbici (Homo floresiensis),na Syberii i prawdopodobnie w Azji Południowej żyli denisowianie, a na Filipinach – Homo luzonensis. Tom Higham stara się przedstawić naszą wiedzę o tych gatunkach ludzkich i pokazuje, czego można się dowiedzieć z więzi genetycznych między nimi a nami. Szuka również dowodów na to, że Homo erectus mógł dotrwać do okresu, w którym nasi przodkowie po raz pierwszy wkroczyli w głąb Azji Południowo-Wschodniej.

Książka „Nie tylko Homo sapiens”, opisując najnowsze odkrycia naukowe, prezentuje frapujący obraz naszej aktualnej wiedzy o pochodzeniu człowieka. Przedstawia też nowe interesujące badania, zwłaszcza dotyczące ewentualnych kontaktów, jakie inne gatunki Homo mogły nawiązać z nami, zanim wymarły.

 

 

„Przypadkiem. Jak największe (niezamierzone) odkrycia zmieniły świat” – Tim James

Wydawnictwo: Insignis

Opis: Nauka to zwykle świat żmudnych badań i recenzji naukowych, ale czasami zdarza się wpadka lub chwila niezdarności, która prowadzi do przełomu.

„Przypadkiem” opowiada alternatywną historię postępu naukowego, która sprawi, że ponownie przemyślisz znaczenie słowa „ups!”.

Od kichnięcia na szalkę Petriego, dzięki któremu odkryto antybiotyki, po wykrycie mikrofal za pomocą roztopionego batonika – Tim James zebrał najzabawniejsze i najdziwniejsze przykłady tego, jak nauka wielokrotnie dawała nam coś, o co wcale jej nie prosiliśmy. Dowiedz się, w jaki sposób doszło do wynalezienia zapałek, jak Einstein wpadł na szczególną teorię względności, skąd wzięły się bąbelki w szampanie, co wspólnego ma płyn do czyszczenia toalet z produkcją bomb, a gołębia kupa z Wielkim Wybuchem.

Oto fascynująca i pełna humoru opowieść o mnóstwie niezamierzonych, nieoczekiwanych i bardzo często niehigienicznych zbiegów okoliczności i o zaskakujących momentach eureki, które zmieniły świat… zwykle na lepsze.

 

 

„Życie w chłopskiej chacie” – Kamil Janicki

Wydawnictwo: Poznańskie

Opis: Opowieść nie tylko o budynkach i chatach, ale przede wszystkim o ludziach, którzy w nich mieszkali.

Chłop rodził się, żył i umierał w chacie. Współczesnym Polakom nie trzeba tłumaczyć, jak wyglądał tradycyjny wiejski dom. W całym kraju istnieją parki etnograficzne, do których przeniesiono relikty kultury ludowej. I chociaż ich działalność jest niezwykle cenna, to należy mieć świadomość, że zarazem trochę myląca. Kreuje bowiem nierealistycznie upiększony obraz wiejskiej rzeczywistości sprzed stuleci.

Autor nie zabiera nas do jednego z regionów czy konkretnej warstwy chłopskiej społeczności. Skupia się przede wszystkim na przełomowym okresie: na czasach, gdy rodziła się ta kultura ludowa, której zniekształcone odbicia mamy dzisiaj w głowach. Innymi słowy jest to opowieść o epoce przewrotu w wiejskiej codzienności, która rozpoczęła się, gdy upadł system pańszczyźniany.

 

 

„Dama z grasiczką. Zwykłe i niezwykłe historie medyczne oczami patolożki” – Paulina Łopatniuk

Wydawnictwo: Poznańskie

Opis: Bardziej odrażające czy jednak fascynujące? Zawsze śmiertelnie niebezpieczne czy może czasem choć odrobinę zabawne? Wszelkie schorzenia, o których chcecie wiedzieć więcej, ale nie mieliście kogo zapytać: nowotwory i pasożyty, choroby weneryczne, niezwykłe defekty genetyczne, tajemnicze pozostałości rozwojowe i… zanikające nieużywane narządy (nie, nie, wcale nie chodzi o to, o czym myślicie). Paulina Łopatniuk zabiera nas w oszałamiającą podróż po zakamarkach ludzkiego ciała, a galeria opisywanych przez nią przypadków może przyprawić o zawroty głowy. Czy wiecie, że można chorować na nowotwór narządu, którego się nie ma? Że pewnymi nowotworami można się zarazić, a do rozwoju innych mogą się przyczynić pasożyty? Że można mieć kilka śledzion, ale ani jednej rzepki? Albo gdzie w naszym ciele kryją się najprawdziwsze sezamki?

Mówią, że najważniejsze jest wnętrze. Mało kto wie o nim więcej niż patomorfolożka.

 

 

„Burgundczycy. Książęta równi królom” – Bart van Loo

Wydawnictwo: Znak Horyzont

Opis: 1111 lat i jeden dzień historii burgundzkich Niderlandów. Oto epoka pełna bitewnego zgiełku, zdrad, luksusów i obłędu.

Na pograniczu Francji i Niemiec ośmielili się stworzyć władztwo, którego blask rozświetlił mroki średniowiecza. Do wykształconego w ich rezydencjach ceremoniału równać chcieli monarchowie Europy. Bez trwogi ruszyli na krucjatę przeciwko Turkom. Chcieli na swoją korzyść rozstrzygnąć losy wojny zwanej później stuletnią. Czy poddani widzieli w nich dobrych władców? Czy zgubiła ich zuchwałość w dążeniu po królewską koronę? Kim byli książęta Burgundii?

Bart Van Loo tka swoją opowieść gęstym splotem meandrów wielkiej polityki, atmosferą nieprzyzwoicie bogacących się miast, dworskich intryg i upadających rycerskich ideałów. Nasze dzisiejsze wyobrażenie średniowiecza i jego kultury zawdzięczamy książętom Burgundii.

 

 

„Pieśń komórek. Nowa epoka medycyny” – Siddhartha Mukherjee

Wydawnictwo: Czarne

Opis: W XVII wieku Robert Hooke, wybitny angielski uczony, i Holender Antonie van Leeuwenhoek, najpierw kupiec bławatny, potem przyrodnik, spoglądając przez własnoręcznie wykonane mikroskopy, dostrzegli coś, co radykalnie zmieniło biologię i medycynę. Komórkę. Potrzeba było jednak dużo czasu, żebyśmy w pełni zrozumieli konsekwencje tego odkrycia – to, że wszystkie organizmy, w tym człowiek, składają się z maleńkich bytów zdolnych do samoregulacji, które ze sobą współpracują, tworzą tkanki i narządy, a także umożliwiają wykształcenie się niezwykle skomplikowanych cech i funkcji: świadomości, zdolności do odczuwania, reprodukcji, regeneracji, walki z patogenami. Jeśli nie działają prawidłowo, chorujemy. Czy to znaczy, że terapia komórkowa jest odpowiedzią na wszystkie nasze bolączki?

Siddhartha Mukherjee dzieli się swoją fascynacją tymi „cząstkami elementarnymi”, ich złożonością i prostotą zarazem. Opisuje kolejne odkrycia, dzięki którym coraz lepiej rozumiemy pracę komórek. Pisze też o nowej epoce w medycynie, towarzyszących jej nadziejach i rozczarowaniach, kontrowersyjnych eksperymentach i rewolucyjnych terapiach. Jesteśmy właśnie świadkami przełomu, który może zmienić nasze życie.

 

 

 

„Kwintesencja wszystkiego. Dwanaście eksperymentów, które zmieniły nasz świat” – Suzie Sheehy

Wydawnictwo: Zysk i S-ka

Opis: Magiczna podróż po wielkich eksperymentach definiujących najbardziej niesamowite stulecie w historii fizyki.

Od tysiącleci ludzie zadają pytania dotyczące natury materii. W XX wieku ciekawość ta doprowadziła do bezprecedensowego wybuchu odkryć naukowych, które zmieniły bieg historii.

W książce Kwintesencja wszystkiego Suzie Sheehy przedstawia sylwetki ludzi, którzy dzięki połączeniu geniuszu, wytrwałości i szczęścia przeprowadzili te przełomowe eksperymenty: od fizyków, którzy szybowali balonami na ogrzane powietrze w poszukiwaniu nowych cząstek, po nieoczekiwane odkrycie promieni rentgenowskich w niemieckim laboratorium. Autorka pokazuje równocześnie, w jaki sposób te eksperymenty wpłynęły na niezliczone aspekty naszego dzisiejszego życia. Radio, telewizja, chipy w naszych smartfonach, skanery MRI, sprzęt radarowy i kuchenki mikrofalowe, żeb wymienić tylko kilka: wszystko to było możliwe dzięki naszej determinacji, aby zrozumieć i kontrolować to, co widoczne dopiero pod mikroskopem.

 

 

„Glutologia. Jak się nie dać mikropaskudom, wstrętnym robalom i podstępnym chorobom” – Adam Mirek, Katarzyna Cerazy (ilustracje)

Wydawnictwo: Znak Emotikon

Opis: Nowa książka Adama Mirka, autora bestsellerowych „Bebchów”, książki, którą uwielbiają dzieci w całej Polsce. „Glutologia” to ponad 500 stron nowych ciekawostek i faktów o mikropaskudach, wstrętnych robalach i podstępnych chorobach.

Założę się, że wiesz, jak to jest chorować. Z nosa ciągną się gluty, twoje czoło jest gorące jak piekarnik, a ty nie masz siły nawet na ulubiony serial czy ukochaną książkę.

Co tu się dzieje?! To twoje ciało broni się przed najazdem szpiegów i wysłanników chorób: wrogich wirusów i bakterii. Ale nic się nie martw! Twój mózg już wysłał na odsiecz armię odważnych superkrwinek. A gdy one same nie dadzą rady, wtedy do walki wkroczą lekarze i farmaceuci.

Wyrusz w podróż do tajemniczego świata glutologii.

Z książki dowiesz się między innymi:
– skąd tabletka wie, gdzie boli,
– dlaczego niektórzy po wypiciu szklanki mleka pędzą do toalety,
– kim jest cichy złodziej kości,
– dlaczego wirus jest wredniejszy niż bakteria
– oraz jak nie dać się chorobom, wstrętnym robalom i mikropaskudom.

Niech zdrowie będzie z tobą!

 

 

„Skąd się wzięła Polska?” – Boguś Janiszewski, Agnieszka Jankowiak-Maik, Max Skorwider (ilustracje)

Wydawnictwo: Agora dla dzieci

Opis: Co wiemy o powstaniu Polski, a czego nie przeczytamy w podręcznikach szkolnych? Zapraszamy w fascynującą podróż przez mroki dziejów. TO NIEZŁA HISTORIA JEST!

 

 

„Co się zdarza u lekarza” – Róża Hajkuś, Paweł Gierliński (ilustracje)

Wydawnictwo: Sensus

Opis: Cześć, tu Róża. Jestem lekarką i opowiem Ci o mojej pracy

Duża Róża jest lekarzem pediatrą, co oznacza, że leczy dzieci. Dawno, dawno temu, kiedy była Małą Różą z dwoma kucykami na głowie, bardzo nie lubiła wizyt w przychodni. Nawet jej młodszy brat Misiek mniej się bał pobierania krwi i szczepień. Róża bała się ich okropnie i wcale nie planowała, że pójdzie kiedyś na studia medyczne. Co to, to nie, zamierzała przecież rysować komiksy i pisać książki!

Dziś wszyscy troje, Duża Róża, Mała Róża i Mały Misiek, spotykają się w gabinecie, by wreszcie wyjaśnić ważną sprawę: po co lekarze robią te wszystkie rzeczy? Po co używają patyków do gardła i otoskopów do ucha, dlaczego zadają tyle pytań, czasem przepisują wstrętne syropy, a nawet wymyślają dodatkowe badania?

Z tej książki dowiesz się, na czym polega praca lekarza pediatry, co się dzieje za drzwiami gabinetu w przychodni i czego można się spodziewać w szpitalu.

Twoimi przewodnikami będą Duża Róża, Mała Róża, Mały Misiek i ich pluszowi przyjaciele z dzieciństwa: Jelonek, Jeżyk, Panda i Hipcio.

 

 

„Nie ma głupich pytań!” – Łukasz Lamża, Paweł Mildner (ilustracje)

Wydawnictwo: Wilga

Opis: Każdy słyszał o tym, że naukowcy badają czarne dziury, schodzą na dno oceanu i tropią dinozaury. Ale już nie każdy wie, że pochylają się nad sprawami, które na pozór wydają się błahe. Pytają na przykład: Czy pająki śnią? Czy ryby mają twarz? Jak pachnie coś, czego nie ma? Czy w epoce kamienia łatwo było obciąć nogę?
I znajdują na te pytania odpowiedzi!
A autor, Łukasz Lamża, wspaniale o tym opowiada.
Książkę zilustrował Paweł Mildner. Dzięki jego rysunkom czytanie o rekinach, pająkach i egipskich mumiach nie jest ani trochę straszne.

 

 

 

„Dziki poradnik gadania. Megaporcja wiedzy o zwierzętach” – Agnieszka Graclik, Joanna Czarnecka (ilustracje)

Wydawnictwo: Wilga

Opis: Czy można wyznać komuś miłość, tłukąc głową w drewnianą deskę? Czy da się krzyknąć tak głośno, żeby usłyszeli po drugiej stronie Oceanu Atlantyckiego? Jak wiele mówi o kimś jego kupa? Przyroda jest ze sobą w stałym kontakcie. Niekończący się potok komunikatów przepływa bezustannie pośród wszystkiego, co żyje. Jeśli dobrze się przyjrzysz, wsłuchasz, wczujesz w ten bezmiar informacji, świat zmieni się dla ciebie nie do poznania i na zawsze. Dziki poradnik gadania to książka nadziana soczystą wiedzą – pełna humoru i bez przynudzania.